Η κτηνοτροφία στα Ιόνια Νησιά

Η κτηνοτροφία στα Ιόνια Νησιά

Κτηνοτροφία

Ομάδα Έργου του Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών-ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ

 

Στη διεξαγωγή της έρευνας συνέβαλε η Ομάδα Έργου της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων

Χαράλαμπος Παπαϊωάννου, Επικεφαλής της Ομάδας Έργου, Προϊστάμενος Τμήματος Κτηνιατρικής, Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής ΠΕ Κεφαλληνίας,

Σπίνος Ευθύμιος, μέλος της Ομάδας Έργου, Προϊστάμενος Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής ΠΕ Κεφαλληνίας,

Κόμης Ευστάθιος, μέλος της Ομάδας Έργου, Προϊστάμενος Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής ΠΕ Ζακύνθου,

Oppel Marion, μέλος της Ομάδας Έργου, Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής ΠΕ Ζακύνθου,

Κένταρχος Νίκος, μέλος της Ομάδας Έργου, Προϊστάμενος Δ/νσης Κτηνιατρικής ΠΕ Κέρκυρας,

Τσέλιου Αδριανή-Ευγενία, μέλος της Ομάδας Έργου, Προϊσταμένη Τμήματος Υγείας των Ζώων, Δ/νση Κτηνιατρικής ΠΕ Κέρκυρας,

Λάμπρης Βασίλης, μέλος της Ομάδας Έργου, Προϊστάμενος Δ/νσης Κτηνιατρικής ΠΕ Λευκάδας

  

Ευχαριστίες για τη βοήθεια της στην κ. Χριστίνα Ακτύπη, κτηνίατρο, εξωτερική συνεργάτιδα της Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής ΠΕ Ζακύνθου

  

Η κτηνοτροφία στα ιόνια νησιά

Η αιγοπροβατοτροφία μπορεί να θεωρηθεί σημαντική βιομηχανία για τα νησιά του Ιονίου, για οικονομικούς, περιβαλλοντικούς και κοινωνιολογικούς λόγους. Το έργο MοbiLab έκανε μία προσπάθεια για τη λεπτομερή αιγοπροβατοροφίας στα Ιόνια Νησιά. Στα Ιόνια Νησιά, το πρόβειο γάλα χρησιμοποιείται επί του παρόντος για την παραγωγή παραδοσιακών τύπων τυριών όπως τυρί λευκού βαρελιού και λαδοτύρι καθώς και γιαούρτι. Η πλειονότητα των αιγοπροβάτων εκτρέφονται με το ημιεκτατικό, το οποίο χαρακτηρίζεται από βοσκή όλο το χρόνο σε κοινοτικούς ή ιδιωτικούς βοσκότοπους, ενώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα συμπληρώνεται η σίτιση με ζωοτροφές. Αυτόχθονες φυλές προβάτων κυριαρχούν στα νησιά, αν και, τα τελευταία χρόνια, έχουν εισαχθεί για τη βελτίωση κριοί υψηλής παραγωγής διαφόρων ιθαγενών (Χίος, Φριζάρτα, Καραγκούνικο) και ξένες γαλακτοκομικές φυλές (Lacaune, Assaf, East Friesian) προβάτων.

 

Η κτηνοτροφία στα Ιόνια Νησιά

 

ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Σύμφωνα με τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Κεφαλονιάς & Ιθάκης και τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό – ΔΗΜΗΤΡΑ, τα Ιόνια Νησιά παραδίδουν το 0,87% (6876 τόνοι) του συνολικού ελληνικού αιγο-πρόβειου γάλακτος, και κατέχουν τη 12η θέση μεταξύ των 13 Περιφερειών.

 Όσον αφορά στις τιμές του γάλακτος, η υψηλότερη μέση τιμή για το πρόβειο γάλα (1,046 € / kg) σημειώνεται στο Νομό Σάμου και για το γίδινο γάλα (0,6849 € / kg) στο Νομό Κεφαλονιάς. Συγκεκριμένα στην Περιφέρεια των Ιονίων Νήσων, οι 565 κτηνοτρόφοι παρέδωσαν συνολικά 6876 τόνους γάλακτος, εκ των οποίων 5011 τόνοι αφορούσαν πρόβειο γάλα με μέση τιμή 0,922 € / kg και 1775 τόνοι αφορούσαν γίδινο γάλα με μέση τιμή 0,572 € / kg .

Μεταξύ των νησιών του Ιονίου, στην Κεφαλονιά παράγεται η μεγαλύτερη ποσότητα γάλακτος

Μεταξύ των νησιών του Ιονίου, στην Κεφαλονιά παράγεται η μεγαλύτερη ποσότητα γάλακτος. Η κτηνοτροφία στο νησί είναι ημι-εκτατική (παραδοσιακή) και βασίζεται κυρίως στην ελεύθερη βόσκηση. Επίσης παράγονται προϊόντα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και οργανοληπτικές ιδιότητες. Το τοπικό πρόβατο της Φυλής Κεφαλληνίας (κάτσενο) κυριαρχεί, ωστόσο, υπάρχουν και άλλες ελληνικές φυλές ή διασταυρωμένα πρόβατα. Οι γίδες εκτρέφονται επίσης για πάρα πολλά χρόνια και είναι πλήρως προσαρμοσμένες στις συνθήκες διαβίωσης και διατροφής στο νησί. Η τοπογραφία των νησιών σε συνδυασμό με την ποικιλομορφία της χλωρίδας της Μεσογείου και την αφθονία των αρωματικών φυτών αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα, τα οποία προσδίδουν εξαιρετική ποιότητα και ιδιαίτερη γεύση στο γίδινο και πρόβειο κρέας.

Στην Κεφαλονιά, 150.000 πρόβατα και γίδια εκτρέφονται σε 600.000 εκτάρια βοσκοτόπων

 

Στην Κεφαλονιά, 150.000 πρόβατα και γίδια εκτρέφονται σε 600.000 εκτάρια βοσκοτόπων, σε ημι-εκτατικές συνθήκες εκτροφής με συμπληρωματική διατροφή όποτε χρειάζεται. Η ποικιλομορφία της χλωρίδας και του ημιορεινού περιβάλλοντος στο νησί συμβάλλει στην εξαιρετική ποιότητα του γάλακτος και άλλων προϊόντων. Τα ζώα διατηρούνται σε παραδοσιακές αλλά συχνά βελτιωμένες εκτροφές και η παραγωγή κρέατος και γάλακτος γίνεται με παραδοσιακό τρόπο.

Στο νησί υπάρχει ένα σφαγείο.

 Η Κεφαλονιά διαθέτει 17 τυροκομεία, που λειτουργούν σύμφωνα με την εθνική και κοινοτική νομοθεσία. Έχουν πιστοποιηθεί σύμφωνα με τις προδιαγραφές HACCP και παράγουν προϊόντα υψηλής ποιότητας, εφαρμόζοντας παραδοσιακές μεθόδους σε συνδυασμό με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα.

 

Η Κεφαλονιά διαθέτει 17 τυροκομεία

 

Η παράδοση της παραγωγής τυριού ανάγεται στους ομηρικούς χρόνους, καθιστώντας τους Κεφαλονίτες μεταξύ των παλαιότερων τυροκόμων στην Ελλάδα. Μέχρι τον καταστροφικό σεισμό του 1953, η κτηνοτροφία αποτελούσε μια από τις κύριες δραστηριότητες των κατοίκων, η οποία ήταν επίσης ο κύριος μοχλός ανάπτυξης για το νησί. Οι κτηνοτρόφοι της Κεφαλονιάς κέρδισαν διεθνή αναγνώριση με το «βαρελίσιο τυρί Κεφαλονιάς» (το οποίο είναι παρόμοιο με το τυρί φέτα της ηπειρωτικής χώρας), το εξαιρετικό σκληρό τυρί Κεφαλονιάς «κεφαλοτύρι», το ειδικό τυρί «πρέντζα», καθώς και το βούτυρο, το κασέρι, το γιαούρτι κ.λπ. Το «Βαρελίσιο τυρί Κεφαλονιάς» έχει τη δική του ειδική επωνυμία και ετικέτα που το ξεχωρίζει από άλλα βαρελίσια τυριά στην ελληνική αγορά.

 Στη Ζάκυνθο, η κτηνοτροφία είναι επίσης ημιεκτατική

Στη Ζάκυνθο, η κτηνοτροφία είναι επίσης ημιεκτατική, ειδικά σε ορεινές περιοχές όπου υπάρχουν βοσκότοποι. Το μέγεθος των αγροκτημάτων είναι μικρό - μεσαίο και κυριαρχεί η φυλή της Ζακύνθου (καθαρή ή διασταυρούμενη). Ωστόσο, υπήρξε μείωση του αριθμού των ζώων που εκτράφηκαν την τελευταία δεκαετία, με εξαίρεση τις αίγες, των οποίων ο αριθμός αυξήθηκε ελαφρώς. Η κύρια αιτία αυτής της μείωσης είναι η υποβάθμιση των βοσκοτόπων του νησιού. Το τοπικό τυρί, που ονομάζεται «Ζακυνθινό λαδοτύρι» παράγεται κυρίως σε επίπεδο αγροκτήματος χρησιμοποιώντας αιγοπρόβειο γάλα. Αυτό το προϊόν δεν έχει αποκτήσει κάποιο σήμα ποιότητας για να προσδώσει επιπλέον αξία στο προϊόν και έτσι έμμεσα να στην περαιτέρω αύξηση του αριθμού των αιγοπροβάτων εκτροφής στο νησί.

Ζακυνθινό λαδοτύρι

Το πρόβατο φυλής Ζακύνθου έχει υψηλές αποδόσεις σε γάλα και κρέας και είναι προσαρμοσμένο στις συνθήκες της περιοχής όπου εκτρέφεται. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει σφαγείο στο νησί, γεγονός που δυσχεραίνει την ανάπτυξη της αιγο-προβατοτροφίας στο νησί και αυξάνει το κόστος του κρέατος.

Στην Κέρκυρα, η κτηνοτροφία είναι αναπτυγμένη κυρίως στο βόρειο τμήμα του νησιού και ιδιαίτερα στο όρος Παντοκράτορας, καθώς και στο μέσο του νησιού (Λιβάδι Ρόπα). Η εκτροφή αγελάδων είναι πιο διαδεδομένη από αυτήν των αιγο-προβάτων. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 υπήρχε αυτάρκεια στο κρέας και το γάλα, ενώ υπήρχε σημαντική παραγωγή τοπικών γαλακτοκομικών προϊόντων, όπως το περίφημο βούτυρο Κέρκυρας και η γραβιέρα, προϊόντα τα οποία είχαν μεγάλη ζήτηση σε όλη την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια, η κτηνοτροφία στο νησί υφίσταται κρίση λόγω της τουριστικής ανάπτυξης, αλλά και λόγω των αυστηρών κανόνων που έχουν θεσπιστεί (ευζωία, σήμανση κ.λπ.). Επίσης, υπάρχει έλλειψη οργάνωσης μεταξύ των ομάδων παραγωγών, αδυναμία ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών και έλλειψη εκπαίδευσης των κτηνοτρόφων. Επιπλέον, η έλλειψη ζωνών για κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή λειτουργίας πολλών κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων λόγω προβλημάτων που δημιουργούν, ιδίως σε κατοικημένες και παρακείμενες τουριστικές περιοχές. Τέλος, η αδυναμία παραγωγής ζωοτροφών στο νησί απαιτεί τη μεταφορά τους από την ηπειρωτική χώρα, γεγονός που αυξάνει σημαντικά το κόστος παραγωγής. Αν και ο αριθμός των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων είναι μικρός,  υπάρχουν δύο τυροκομεία και πολύ πρόσφατα άρχισε να λειτουργεί μία μονάδα παραγωγής βουτύρου, τα οποία παράγουν περιορισμένη ποσότητα παραδοσιακών  τοπικών προϊόντων.

Στη Λευκάδα, τα αιγοπρόβατα εκτρέφονται κυρίως, ημι-εκτετικά και εκτατικά. Το γάλα που παράγεται διατίθεται σε εγκαταστάσεις στην Ήπειρο. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει τυροκομείο στο νομό. Παραδοσιακά, κάθε σπίτι στα χωριά της Λευκάδας είχε τα δικά του ζώα για να καλύψει τις δικές του ανάγκες για κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα. Η συμμετοχή της Λευκάδας στον τουρισμό, οι αυστηροί κανόνες καλής διαβίωσης των ζώων και η απουσία ζωνών κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων οδήγησαν σε δραματική μείωση της ζωικής παραγωγής. Ωστόσο, δεν υπάρχει σφαγείο στο νησί. Λόγω αυτής της απουσίας, χρησιμοποιούνται σφαγεία στη γειτονική περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας.

 Στη Λευκάδα, τα αιγοπρόβατα εκτρέφονται κυρίως, ημι-εκτετικά και εκτατικά

Στην Ιθάκη, εκτρέφεται η αυτόχθονη φυλή προβάτων «κόκκινο πρόβατο-κάτσενο», τα χαρακτηριστικά της οποίας μοιάζουν με αυτά της συριακής φυλής προβάτων και είναι  κοινός πρόγονος των φυλών προβάτων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Το παραγόμενο γάλα χρησιμοποιείται για την παραγωγή τυριών  με παραδοσιακό τρόπο επεξεργασίας. Υπάρχει ένα καινοτόμο τυροκομείο στο νησί. Ωστόσο, λόγω της περιορισμένης παραγωγής γάλακτος από τους ντόπιους κτηνοτρόφους, υπάρχει ισχυρή εξάρτηση του τοπικού τυροκομείου από τη γειτονική Κεφαλονιά.

 

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Στη μελέτη του έργου συμπεριλήφθηκαν συνολικά Συνολικά 56 κοπάδια όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Ο πληθυσμός που συμμετείχε στην έρευνα αποτελούνταν από περίπου. 12.000 πρόβατα και 2.500 αίγες, που αντιπροσώπευαν περίπου το 10% και το 5% του πληθυσμού αιγοπροβάτων στα νησιά, αντίστοιχα.

 

Πίνακας 1 Κατανομή των εκμεταλλεύσεων που συμμετείχε στη μελέτη

Νησί

Number of farms

Κεφαλονιά

25

Λευκάδα

11

Ζάκυνθος

10

Κέρκυρα

7

Ιθάκη

3

 

Συλλογή Δεδομένων Συλλογή Δεδομένων

 

Τα δεδομένα συλλέχθηκαν από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του 2018, από πέντε εκπαιδευμένους κτηνιάτρους / βιολόγους κατά τη διάρκεια προκαθορισμένων επισκέψεων σε κάθε εκτροφή, με συνεντεύξεις με ειδικό ερωτηματολόγιο, που περιελάμβανε ερωτήσεις σχετικά με τα ζώα, τις εγκαταστάσεις, τον εξοπλισμό, τη διατροφή, τις πρακτικές διαχείρισης, τη διαχείριση αναπαραγωγής, την προληπτική κτηνιατρική και τα πιο σημαντικά προβλήματα υγείας των εκτρεφόμενων προβάτων.

Η μέση ηλικία των κτηνοτρόφων ήταν 48,4 χρόνια. Οι μέσες τιμές για τις ηλικίες των ερωτηθέντων κτηνοτρόφων στα πέντε νησιά παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.

 

Κεφαλονιά (n=25)

Λευκάδα (n=11)

Ζάκυνθος (n=10)

Κέρκυρα

(n=7)

Ιθάκη (n=3)

Σύνολο

(n=56)

Μέση ηλικία

48.9±11.82

45.7±10.70

51.0±10.73

49.1±7.58

44.8±12.52

48.4±10.78

Χρόνια εμπειρίας

24.5±14.52

20.1±10.34

19.0±17.41

24.1±11.37

20.3±18.89

22.4±13.00

                         

Με βάση τη μελέτη, εξήχθησαν αρκετά συμπεράσματα σχετικά με τη δομή, τις τρέχουσες και τις μελλοντικές προκλήσεις και τη βιωσιμότητα της εκτροφής αιγοπροβάτων στα Ιόνια Νησιά:

 

Συλλογή Δεδομένων  Συλλογή Δεδομένων

 

Όσον αφορά τη δομή και την οργάνωση της κτηνοτροφίας στα νησιά, εξήχθησαν τα ακόλουθα συμπεράσματα:

 

Ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

Ο τουρισμός είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά την κτηνοτροφία στα Ιόνια Νησιά. Ο πληθυσμός στα νησιά του Ιονίου σχεδόν στο σύνολό του ασχολείται εποχιακά με τον τουρισμό. Οι κτηνοτρόφοι και οι τυροκόμοι έχουν αντιληφθεί τη σημασία του συντονισμού των αγροτικών και τουριστικών δραστηριοτήτων τους για τη βελτιστοποίηση του εισοδήματός τους. Με το συντονισμό των εργασιών, οι κτηνοτρόφοι θα έχουν τη δυνατότητα να αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στις εκτροφές τους κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η τουριστική περίοδος δεν έχει συνδυαστεί με την διάθεση αρνιών και κατσικιών έτοιμων για σφαγή.

Για να κερδίζει λοιπόν ο πρωτογενής τομέας από τον τουρισμό πρέπει κατά την τουριστική περίοδο:

-να υπάρχουν αρνιά και κατσικάκια  διαθέσιμα για σφαγή και κατά προτίμηση να διατίθενται στην αγορά με ειδικές κοπές και συσκευασμένα

-να υπάρχουν διαθέσιμα γαλακτοκομικά προϊόντα

-να γίνει η κατάλληλη προώθηση των προϊόντων στην τουριστική βιομηχανία.

   Τουριστικός Παράγοντας

Στρατηγική για την αντιμετώπιση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η αιγοπροβατοτροφία και ο ρόλος του MOBILAB

Η βιωσιμότητα των μικρών εκμεταλλεύσεων στα Ιόνια Νησιά υπονομεύεται από παράγοντες όπως η ανεπαρκής πληροφόρηση, η εκπαίδευση, η τεχνογνωσία των επαγγελματιών, η μειωμένη παραγωγικότητα, το αυξημένο κόστος παραγωγής, η ανεπαρκής σύνδεση της καλλιέργειας και της ζωικής παραγωγής, οι διαφορές στην ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, η δυσκολία στη διάθεσή τους, η κοινωνική απομόνωση και υποτίμηση του επαγγέλματος κτηνοτροφίας και η έλλειψη στοχευμένων αναπτυξιακών στρατηγικών για τη βιομηχανία. Όλοι οι εμπλεκόμενοι εταίροι θα πρέπει να παρέμβουν στην ανάπτυξη ενός βέλτιστου περιβάλλοντος για την ανάπτυξη του κλάδου. Οι εμπλεκόμενοι εταίροι δεν είναι μόνο οι κτηνοτρόφοι που συχνά είναι και τυροκόμοι, αλλά και οι τυροκόμοι, οι επιστήμονες, η τοπική αυτοδιοίκηση και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στα νησιά. Η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου δικτύου για τη μεταφορά έρευνας και τεχνολογίας με γνώμονα την καινοτομία για την ενίσχυση των γαλακτοκομικών προϊόντων και των συστημάτων παραγωγής τους είναι απολύτως απαραίτητη για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.

 

Mobilab και οικονομική ανάπτυξη στα Ιόινια Νησιά

Το έργο MOBILAB συμβάλει στην ανάπτυξη ενός βελτιωμένου περιβάλλοντος για την κτηνοτροφία στα Ιόνια νησιά με την:

 

Mobilab Δράσεις

Έχουν ήδη υλοποιηθεί  συγκεκριμένες δράσεις στο έργο MOBILAB. Ωστόσο, οι προσπάθειες πρέπει να συνεχιστούν και μετά το τέλος του έργου. Το MOBILAB θα παρέχει ένα σταθερό Σύστημα Υποστήριξης Αποφάσεων και έναν χάρτη πορείας (road map) για τη διατήρηση της βιωσιμότητας του τομέα. Το Σύστημα Υποστήριξης Αποφάσεων θα περιλαμβάνει στοιχεία όπως:

   Mobilab 

 

Έργο συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαική Ένωση, το Ευρωπαικό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α.) και την Εθνική Συμμετοχή των χωρών Ελλάδας και Ιταλίας

Εκτύπωση

Σχετικά